ฝึกโยคะ : ตอนที่3 การฝึกลมปราณ

การฝึกลมปราณ

โดย อาจารย์น้อมจิตร  เรียงสี

ทำไมจึงต้องฝึกลมปราณ ชีวิตเราจะอยู่ปกติได้ส่วนหนึ่งนั้นขึ้นอยู่กับลมหายใจ ดังนั้นเราจึงควรฝึกการหายใจให้ถูกต้องและมีคุณภาพ คุณภาพของลมหายใจนั้นก็ขึ้นอยู่กับ

• อุปกรณ์  อวัยวะสำหรับการหายใจ
• วัตถุดิบ   อากาศที่บริสุทธิ์ปราศจากมลพิษ
• วิธีการ    ต้องหายใจอย่างถูกต้องเพื่อให้ได้รับอากาศที่ดีในปริมาณที่มากที่สุดและบรรจุในอวัยวะ สำหรับการหายใจอย่างเต็มที่

วิธีการฝึกหายใจมี 3 รูปแบบคือ

1. การหายใจสลับรูจมูก
2. การหายใจรูจมูกเดียว
3. การหายใจโยคะสมบูรณ์แบบ

การฝึกเริ่มต้นสำหรับผู้ฝึกปราณยาม คือ การหายใจสลับรูจมูก โยคะถือว่าลมหายใจที่ผ่านเข้ารูจมูกขวานั้นเป็นลมหายใจร้อน เรียกว่า ช่องอาทิตย์ ส่วนรูจมูกซ้ายเป็นลมเย็นเรียกว่า ช่องจันทร์

การหายใจแบบรูจมูกเดียวและสลับรูจมูกประโยชน์ คือ

• ทำความสะอาดกายและเพิ่มพลังประสาท
• ทำความสะอาดรูจมูก
• ขจัดความเครียดและความกังวล
• ทำใจให้สงบ
• แก้อาการปวดศีรษะ
• เป็นการช่วยให้นั่งสมาธิได้ง่ายขึ้น
• ช่วยเพิ่มกำลังให้กับปอด
• ช่วยเพิ่มกำลังในการย่อยอาหาร
• ทำให้ระบบประสาทสงบเย็นและกระปรี้กระเปร่า
• ช่วยระบาย ทำความสะอาดโพรงในกะโหลกศีรษะ
• ทำให้สดชื่น เนื่องจากโลหิตได้รับออกซิเจนในปริมาณที่มากกว่าการหายใจปกติ

*** สำหรับผู้ที่มีภาวะความดันผิดปกติ ในการฝึกห้ามกักลมหายใจ ***

1. วิธีการหายใจแบบสลับรูจมูก

แบ่งการฝึกเป็น 2 ขั้นตอนตอน

เตรียม   ยกมือขวาขึ้นมา พับนิ้วชี้,กลาง,ก้อยใช้เฉพาะหัวแม่มือและนิ้วนาง

ตอนที่1  (เข้าซ้าย-ออกขวา)

     -  หายใจออก     ด้วยรูจมูกทั้งสองข้าง แล้วใช้หัวแม่มือปิดรูจมูกขวา

     -  หายใจเข้า       ด้วยรูจมูกซ้าย กักลมหายใจ ปิดรูซ้ายด้วยนิ้วนาง

     -  หายใจออก     ด้วยรูจมูกขวา กักลมหายใจ แล้วปิดรูขวา

     -  หายใจเข้า       ด้วยรูจมูกซ้าย กักลมหายใจ แล้วปิดรูซ้าย

     -  หายใจออก     ด้วยรูจมูกขวา

ตอนที่2  (เข้าขวา-ออกซ้าย) ทำตอนละ 15-30 ครั้งติดต่อกัน

2. วิธีการหายใจรูจมูกเดียว

เตรียม  ยกมือขวาขึ้นมา พับนิ้วชี้,กลาง,ก้อย ไว้ใช้เฉพาะนิ้วหัวแม่มือและนิ้วนาง

     -  หายใจออก  ด้วยรูจมูกทั้งสองข้าง แล้วปิดรูจมูกขวา

     -  หายใจเข้า   ด้วยรูจมูกซ้ายจนสุด แล้วหายใจออกจนสุดกักลม ปิดรูจมูกซ้าย

     -  หายใจเข้า   ด้วยรูจมูกขวาจนสุด แล้วหายใจออกจนสุด กักลม ปิดรูจมูกขวา              

     -  หายใจเข้า   ด้วยรูจมูกซ้ายจนสุด แล้วหายใจออกจนสุด กักลม ปิดรูจมูกซ้าย

         (หายใจเข้า-ออก ด้วยจมูกทีละข้างสลับไปมา) ทำติดต่อกันประมาณ 15-20 ครั้ง 

3. การหายใจโยคะสมบูรณ์แบบ

แบ่งการฝึกเป็น 3 ขั้นตอน (ช่วงท้อง ช่วงอก ช่วงอกบน)

วิธีการให้หายใจโดยการ หายใจเข้าท้องป่อง-ออกท้องแฟบ

• ช่วงท้อง  หายใจออกช้าๆพร้อมแขม่วท้องให้ยุบจนสุด หายใจเข้าช้าๆ ดันผนังหน้าท้องให้ป่องออกมา
• ช่วงอก หายใจออก เลื่อนซี่โครงให้ต่ำลง หายใจเข้าช้าๆในขณะเดียวกันเลื่อนซี่โครงทั้งสองข้างขึ้น หายใจออก เลื่อนซี่โครงให้ต่ำลง เป็นการบังคับลมให้ปล่อยออกช้าๆ
• ช่วงอกบน หายใจออกช้าๆ ทำให้อกบนลด ช่วงไหล่จึงลดลงด้วย หายใจเข้าช้าๆ ยกกระดูกไหปลาร้า ทำให้ไหล่ยกขึ้นกำหนดเฉพาะอกบนหรือมีสติเฉพาะอกบนเท่านั้น ควรฝึกเช่นนี้วันละ 15-20 ครั้ง

ผลทางอายุรเวทของการหายใจโยคะสมบูรณ์แบบนั้นก็คือ 

เป็นการให้อากาศแก่ปอดอย่างสมบูรณ์สร้างความสมดุลจัดระบบการทำงานของหัวใจให้เป็นไปอย่างช้าๆลดความดันโลหิตสูง และกระตุ้นระบบการย่อยอาหาร เพิ่มความรู้สึกเงียบและความรู้สึกปลอดภัย จากสิ่งทั้งมวลทำให้ร่างกายและจิตใจสงบลง

• การหายใจระดับที่ 1 (ช่วงท้อง) มีผลดีต่อการพักผ่อนของหัวใจ ลดความดันโลหิตสูง กระตุ้นระบบการย่อยอาหารจัดระบบการย่อยของลำไส้ นวดกล้ามเนื้อภายในของอวัยวะภายในช่วงท้อง
• การหายใจระดับที่ 2 (ช่วงอก) ทำให้การไหลเวียนเลือดของหัวใจไปเลี้ยงอวัยวะต่างๆดีขึ้น เช่น  ตับ ถุงน้ำดี กระเพาะอาหาร ม้ามและไต
• การหายใจระดับที่ 3 (ช่วงอกบน) ทำให้ขั้วปอดแข็งแรง ปรับความสมดุลให้กับหัวใจ หลอดลม แข็งแรง ปรับการทำงานของช่องคอให้สมดุล

บทสรุป

• การฝึกโยคะเป็นการฝึกจิต และพิชิตโรคจึงต้องเน้นลมปราณเข้าไปนวดอวัยวะภายในให้ฟื้นฟูจนมีประสิทธิภาพในการทำงานให้ดีขึ้น
• โยคะเน้นการใช้ลมปราณประสานกับอาสนะ ถ้าท่านหายใจไม่เป็น จะทำอาสนะไม่ถูกต้องอย่างแน่นอน
• การฝึกลมปราณเป็นการฝึกเน้นลมหายใจที่ลึกและยาว จึงทำให้มีการขยายตัวของปอดมากขึ้น ระบบการหายใจมีประสิทธิภาพในการทำงานดีขึ้น
• การฝึกลมปราณจะทำไปพร้อมๆกับการบริหารกล้ามเนื้อเส้นเอ็นและกระดูก  เพื่อปรับสมดุลของร่างกาย ได้มีโอกาสอยู่กับตัวเอง เพื่อพิจารณาหาข้อบกพร่อง ของตัวเองและแก้ไขข้อบกพร่องเหล่านั้นโดยใช้หลักของโยคะ

ขอขอบคุณ : อาจารย์น้อมจิตร  เรียงสี

                    สำนักงานสาธารณสุขจังหวัดอุตรดิตถ์